- Tên khoa học: Bidens pilosa L.
- Tên thông thường: Đơn kim, Đơn buốt, Quỷ trâm thảo, Tử tô hoang, Rau “bộ binh”, Rau cao sa, Song nha
- Họ thực vật: Asteraceae (họ Cúc)
Đặc điểm
Cây xuyến chi, hay còn gọi là đơn kim, là loài cỏ mọc hàng năm. Cây cao 0,5 – 1m, thân mềm, nhẵn, có khía dọc. Lá mọc đối, có cuống dài, gồm 1 – 3 lá chét. Phiến lá hình trứng, dài 3 – 5cm, rộng 1 – 3cm, mép có khía răng. Cụm hoa hình đầu, mọc ở nách lá hay ở đầu cành, mọc đơn độc hay từng đôi một. Các hoa ở vòng ngoài có cánh màu trắng hoặc vàng nhạt. Quả bế hình thoi, màu đen, 3 cạnh, không đều, dài 1cm, trên có rãnh chạy dọc, đỉnh có 2 gai dài.
Sinh trưởng, Công dụng
Cây mọc hoang phổ biến khắp Việt Nam. Thường mọc ở ven đường, ven rừng, các bãi hoang, bờ ruộng…. Còn có ở Trung Quốc, Lào, Ấn Độ, Thái Lan, Cam-pu-chia… Cây có thể dùng làm thức ăn. Ngọn và lá non, vò qua, luộc bỏ nước, rửa lại bằng nước lã, xào hoặc nấu canh.
| Dưỡng chất | Hàm lượng |
|---|---|
| Nước | 82g |
| Prôtein | 4,1g |
| Gluxit | 9,8g |
| Chất xơ | 1,5g |
| Tro | 1,6g |
| Carôten | 8,6mg |
| Vitamin C | 50,2mg |
Công dụng:
Để làm thuốc, người ta thường dùng toàn cây tươi hay phơi khô. Thường thu hái vào mùa hè, lúc cây đang ra hoa. Hiện nay nhiều người còn hái hoa phơi khô để pha trà uống, tương tự như trà hoa cúc, có tác dụng thanh nhiệt cơ thể.
Cây đơn buốt thường dùng nấu nước (100-200g nấu với 4-5 lít nước) tắm trong trường hợp bị mẩn ngứa, bã xát kỹ lên vết mẩn. Thường chỉ dùng 1-2 lần là thấy kết quả. Lá tươi giã nát dùng đắp lên mi mắt khi bị đau mắt. Một số nơi dùng hoa ngâm rượu ngậm trong trường hợp bị đau răng.
Theo kinh nghiệm của nhân dân Trung Quốc, đơn buốt có tác dụng chữa lỵ, yết hầu, cổ họng sưng đau, nấc. Còn có tác dụng giải độc, cầm tiêu chảy, giải nhiệt. Dùng ngoài chữa bọ cạp, nhện, rắn cắn. Gần đây tại Trung Quốc có kinh nghiệm dùng cây đơn buốt chữa viêm ruột thừa có kết quả. Ngày dùng uống 4-16g dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng.
Ngoài cây đơn buốt mô tả trên, còn một cây khác cùng tên đơn buốt hay đơn kim, quỷ trâm thảo. Cây có tên khoa học là Bidens Jipinnata L.. Cây này chỉ khác cây trên ở chỗ lá kép gồm nhiều lá chét (trên 3), cụm hoa hình đầu thường mọc 2 hay 3, cũng màu vàng. Cùng một công dụng và liều dùng.
(Theo Một số rau dại ăn được ở Việt Nam, Tổng Cục hậu cần
Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, GS. TS. Đỗ Tất Lợi)
XEM THÊM: CÂY XUYẾN CHI
